Шукерте огыл, пытартыш жапыште возымаште шке мастарлыкшым шуарыше, Ираида Букетова-Алвийын кокымшо книгаже ош тӱням ужын. «Помни своих, и не только…» савыктыш Ӧтӧгӧн тукымлан пӧлеклалтше авторын кокымшо пашаже. Книгам шергалмек, авторын ойлымашыже-влак дене пырля А. Александровын «Йогыландий» йомак-повестьше, Сайн-эрге Сайгелдын дневникше дене палыме лияш лиеш. Кугу верым фото-влаклан ойырымо. Пагалыме лудшына-влак, у книга дене С.Г. Чавайн лӱмеш калыкле книгагудышто палыме лийын кертыда.

Шопке лышташ койышнам, лыве шулдыр кумылнам йомдарымыда ок шу гын, марий калык шӱдыр гане волгалтше, тылзе гане нӧлталтше, кече гане чолгыжшо манын шонеда гын, Пеледыш пайремым эртарыза, – тыге манын 100 ий ожно ты пайремым негызлыше кокла гыч иктыже, туныктышо да драматург Александр Конаков.

"Айдемын ӱмыржӧ кӱчык, а книга курымашлык", - манеш Марий Турек кундем гыч краевед Вера Александровна Сорокина.

С.Г. Чавайн лӱмеш книгагудын 2018 ийыште эртарыме «Идалыкын эн сай книгаже» конкурсышто «Книгагудо дене пеҥгыде кылым кучымаш» номинацийыште Марий Турек кундем гыч краевед Вера Александровна Сорокина лауреат лийын. Тудо изинекак книгам лудаш йӧратен, яра жапше годым книгагудыш куржталын. Варарак авам ончен, ӱдыржат книгам лудаш кумылаҥын, а кызыт уныкаже-влакат книга ден журналым лудаш йӧратат. Чынак, кузе изинекак йочам книгам лудаш кумылаҥдет, тугак умбакыже нуно тидлан утыр шӱмаҥыт.

С. Г. Чавайн лӱмеш калыкле книгагудын краеведений пӧлкаштыже СССР писатель ушемын член, журналист Валентин Борисович ИСЕНЕКОВЫН (1935-1988) шочмыжлан – 85 ий темме лӱмеш «Йоча-влакын таҥже» книга ончерым чумырымо.

 «Паша дене шочмо кундемна тӱзлана.

Кумда олыкна, яндар памашна.

Советский район. Тыште мыйын шӱм-чонем,

Мый тыште пашам ыштем, илем…»,

тыге серен ик почеламутыштыжо Лидия Иксанова.

13 февральыште С. Г. Чавайн лӱмеш калыкле книгагудын конференц-залыштыже «Марий краевед» клубын 120-шо погынымашыже эртыш. Тудо кумдан палыме марий шымлызе, туныктышо, мер пашаеҥ, историй шанче доктор, профессор, Россий Федерацийысе кӱшыл школын сулло пашаеҥже Ксенофонт Никанорович Сануковын 85 ияш лӱмгечыжлан да Марий Эл республикын 100 ияш юбилейжылан пӧлеклалте.

50 ийым темыме вашеш 2012-ше ийыште «Йӧрате мыйым! Йорате…» книгам лекте. Шым ият эртыш– весе уке… Вуйышто тынар ойлымаш «кия» – южгунам малаш возамат, шонет, чечас пыжалт лектыт…

Совестьше кӧргӧ гыч нулта: «Писатель лӱметым луктынат гын, мом яра киет. Возо, його! Шич да возо».

Возем, лудшо йолташ, тыланет возем.

Книгагудылан пӧлеклыме книга поснак шергакан. Шӱм-чон дене поро айдеме гына тыгай чапле ошкылым ышта – книгагудышко книгам конда.

С. Г. Чавайн лӱмеш калыкле книгагудышто книгам пӧлеклыме Тӱнямбал кечым пайремлыме лишан, пургыж тылзын 13-шо кечын, «Ямде лий» газет редакцийын директоржо-тӱҥ редакторжо Семенова Лидия Васильевна да пырля тыршыше пашаеҥышт дене моткоч оҥай вашлиймаш эртен. Пайремлыме кышкарыште тӱҥ пӧлек – Лидия Васильевнан кидпале дене пӧлеклыме «Сӱанлык тувыр» книга.

13 февральыште 16 шагатлан С. Г. Чавайн лÿмеш калыкле книгагудын конференц-залыштыже «Марий краевед» клубын черетан погынымашыже лиеш. Тудо кумдан палыме марий шымлызе, туныктышо, мер пашаеҥ, историй шанче доктор, профессор, Россий Федерацийысе кӱшыл школын сулло пашаеҥже Ксенофонт Никанорович Сануковын 85 ияш лӱмгечыжлан да Марий Эл республикын 100 ияш юбилейжылан пӧлеклалтеш.

К. Н. Сануков «Марий краевед» клубым 30 ий утла вуйлатен шоген. Кызыт тудо клубын почётан председательже улеш. Шымлызын шуко пашаже марий кундемын кушкын, вияҥ толмыж дене кылдалтын. Марий калыкын лӱмло еҥ-влакше нергенат К. Н. Сануков шуко книгам возен. 2005 ийыште Ксенофонт Никанорович республикын 85 ияш лӱмгечыжлан пӧлеклалтше «Марийская автономия» лӱман савыктышым луктеш. 2010 ийыште шымлызе ты книгажым уэмден савыкта.

У ий водын С. Г. Чавайн лӱмеш калыкле книгагудо 320 экземпляр «Марийский мир – Марий сандалык» лӱман журнал дене пойдаралте. Тыгай пӧлекым «Марийский мир – Марий сандалык» журналын тӱҥ редакторжо Валерий Александрович Мочаев ыштыш.

С.Г. Чавайн лӱмеш калыкле книгагудын краеведений пӧлкаштыже поэт, журналист, фронтовик Шадт Булатын (Шаймурат Минлигалиевич Булатов, 1909-1943) шочмыжлан 110 ий темме вашеш «Поэт-патриот» лӱман ончерым чумырымо. Книга ончер декабрь мучаш марте шуйна.

Пагален ӱжына!