Мый, 9 ияш лиймекем, школышко тунемаш пурышым. Чыла буква-влакым кок кечыште пален пытарышым, Кавриш Элексей, кӱтӱзӧ, ончыктыл пуыш. Школышто 4 ий тунемым. Вара 1902 ийыште Унчышко (Уньжинская центральная черемисская школа) тунемаш кайышым. Тушто кок ий тунемым. 1904 ийыште Озаҥысе семинарийышке тунемаш пурышым. Почеламутым семинарийын 1-ше классыште тунеммем годым возаш тӱҥальым. Эн ончыч Ушинскийын «Летом» манме почеламутшым рушла гыч марлашке савы- рышым.

С. Г. Чавайн лӱмеш калыкле книгагудын краеведений пӧлкаштыже  марий калыкын автономный областьшым ыштыме нерген декретым лукмо кечылан (1920) «Цвети, мой край мари!» книга ончерым чумырымо.

Книга ончер 15 ноябрь марте шуйна.

Пагален ӱжына!

2018 ий 25 октябрьыште 16-00 шагатлан С. Г. Чавайн лӱмеш калыкле книгагудын конференц-залыштыже «Марий краевед» клубын черетан погынымашыже лиеш. Тудо Самырык-влакын коммунист ушемыштлан 100 ий теме лӱмеш пӧлеклалтеш.  Нунын икымше погынышт 1918 ий 29 октябрьыште почылтын. Лач тиде кече комсомолын шочмо датыжлан шотлалтеш.

… Ме чылан улына лишыл родо,

Акрет тукым ик ойыш ӱжеш.

Йылмынам, йӱланам она мондо –

Финн-угор калыкна вияҥеш…

Александр Петров

Пеш шукерте ожно Юл эҥер гыч Урал курык марте акрет калык илен. Тудым кызыт финн-угор калык маныт. Тиде лӱм ты тӱшкаш пурышо кок кугурак калыкын – финн да венгрын (вес семынже нуным угор маныныт) – лӱмышт гыч шочын. Финн-угор кугезе калык ончыч ик верыште илен, ик йӱлам кучен. Но эркын кыл лушкен, илен-толын, тӱрлӧ калык шарлен: финн, венгр, эстон, марий, мордва, удмурт, коми, карел, хант, манси, вепс, ижор, водь, лив, саам. Нуно чыланат родо-тукымлан шотлалтыт да йылмыштат ик тӱшкаш, ик ешыш пурат.